ฟิล์ม ๑๖ มม. / ขาว-ดำ / เงียบ / ๕.๔๑ นาที
๒๔๗๔
ถ่ายภาพ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอพระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร
หากใครได้ผ่านแยกถนนบำรุงเมืองบริเวณหน้าวัดสุทัศน์เทพวราราม คงจะเคยได้เห็นและคุ้นชินกับสิ่งซึ่งดูเหมือนเป็นซุ้มประตูใหญ่สีแดงที่ตั้งตระหง่านอยู่กลางวนเวียน นี่คือ เสาชิงช้า ซึ่งพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นพร้อม ๆ กับที่สร้างโบสถ์พราหมณ์ในบริเวณเดียวกัน ใช้ประกอบพิธีตรียัมปวาย เพื่อรับเสด็จพระอิศวรซึ่งเสด็จฯ ลงมาโลกมนุษย์ เป็นพิธีที่จัดขึ้นในปีใหม่ของพราหมณ์ ในประเทศไทยซึ่งนับถือศาสนาพุทธและประกอบพิธีพราหมณ์ในราชวัง พระมหากษัตริย์ได้ทรงอุปถัมภ์ศาสนาพราหมณ์ และจัดพระราชพิธีตรียัมปวาย แต่ไม่ได้จำกัดเฉพาะสำหรับเจ้านายเท่านั้น ชาวบ้านก็สามารถเข้าร่วมพิธีโล้ชิงช้านี้ด้วย แต่หลายคนคงสงสัยว่าหน้าตาของชิงช้าซึ่งมีเสาขนาดยักษ์นี้เป็นอย่างไร และใครเป็นผู้โล้ชิงช้าซึ่งสูงเสียดฟ้านี้ เพราะปัจจุบันไม่มีการโล้ชิงช้าให้เห็นแล้ว จะมีก็แต่ภาพจิตรกรรมฝาผนังพระอุโบสถวัดราชประดิษฐ์สถิตมหาสีมารามที่จารึกภาพโล้ชิงช้าให้พอจะได้จินตนาการ หรือภาพถ่ายที่พอจะหลงเหลือให้เห็นเค้าพิธีอันน่าพิศวง
ภาพยนตร์เกิดขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๕ มีหลักฐานว่า ได้เคยมีการถ่ายภาพยนตร์บันทึกเหตุการณ์พระราชพิธีโล้ชิงช้าออกฉายตามโรงภาพยนตร์ในรัชกาลที่ ๕ แทบทุกปี และสืบต่อมา จนกระทั่งพระราชพิธีนี้ถูกยกเลิกไปหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง แต่น่าเสียดายว่า ภาพยนตร์เหล่านั้นได้สาบสูญไปด้วย ปัจจุบัน หอภาพยนตร์พบภาพยนตร์บันทึกพระราชพิธีโล้ชิงช้าเหลืออยู่เพียงสมัยรัชกาลที่ ๗ และเป็นพระราชพิธีในปีท้าย ๆ ก่อนจะถูกยกเลิกไป
ฟิล์มภาพยนตร์บันทึกพระราชพิธีโล้ชิงช้าที่เหลืออยู่ม้วนหนึ่งที่น่าสนใจ คือฟิล์มภาพยนตร์ส่วนพระองค์ของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอพระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร ซึ่งทรงถ่ายทำด้วยฝีพระหัตถ์เอง บันทึกเหตุการณ์โล้ชิงช้าประจำปี พ.ศ. ๒๔๗๔ ให้เห็นการแห่พระยายืนชิงช้ามาสู่บริเวณพิธี การโล้ชิงช้าของพวกนาฬิวัน ท่ามกลางราษฎรทุกชนชั้น ที่พากันมาชุมนุมดู จนจบพิธี แล้วแห่พระยายืนชิงช้ากลับ ราษฎรที่มาดูก็เดินเที่ยวเล่นกัน
ภาพยนตร์ พิธีโล้ชิงช้า ม้วนนี้ จึงเป็นหลักฐานให้คนไทยปัจจุบันและในอนาคตได้ประจักษ์ว่า พิธีโล้ชิงช้าที่เราเห็นแต่เสาชิงช้าใหญ่สีแดงกลางถนนหน้าวัดสุทัศน์ หรือที่เราได้เห็นแต่รูปถ่ายนิ่ง ๆ หรือแม้แต่รูปเขียนผนังโบสถ์วัดราชประดิษฐ์ แม้จะมีชีวิตชีวาแต่ก็ล้วนนิ่ง ๆ หากมันเคลื่อนไหวแล้วจะเป็นเช่นไร จึงเป็นภาพยนตร์ที่ทำให้พิธีโล้ชิงช้าอันหยุดนิ่งตาย กลับมามีชีวิตยืนยาวต่อไปทุกครั้งที่นำออกฉาย
หมายเหตุ
(1) ชื่อเรื่องที่อยู่ใน […] หมายถึง ภาพยนตร์เรื่องนั้นไม่มีไตเติ้ลชื่อเรื่องปรากฏอยู่ในภาพยนตร์ เป็นชื่อที่หอภาพยนตร์ตั้งขึ้นเอง และ
(2) ข้อมูลปี พ.ศ. ของภาพยนตร์ที่ออกฉายก่อนการเปลี่ยนแปลงวันขึ้นปีใหม่ เมื่อ ๑ มกราคม ๒๔๘๔ จะนับตามปฏิทินแบบเก่า (๑ เมษายน เป็นวันขึ้นปีใหม่)
