ก้อง ฤทธิ์ดี
เราสามารถนิยามงานภาพยนตร์ของศิลปินชาวฝรั่งเศส คริส มาร์กเกอร์ อย่างง่าย ๆ ว่าเป็น “หนังสารคดี” หากแต่ความเป็นจริงกลับไม่ง่ายแบบนั้น เพราะหนังของมาร์กเกอร์เป็นทั้งสารคดี บันทึกการเดินทาง บทวิพากษ์ เป็นภาพยนตร์มานุษยวิทยา บทกวี และการไตร่ตรองปรัชญาชีวิตทั้งหมดนี้ไปพร้อม ๆ กัน ประกอบกับการเล่าเรื่องที่ลื่นไหล ซับซ้อน เชื่อมโยงสิ่งเล็ก ๆ และประสบการณ์ต่าง ๆ ในโลกเข้าด้วยกันอย่างไร้รอยต่อ แถมยังมีท่าทีเป็นกันเองสลับกับชวนหัว ด้วยการใช้เสียงบรรยายแบบ voice over คุณลักษณะทั้งหมดนี้ทำให้มาร์กเกอร์เป็นศิลปินภาพยนตร์ที่แผ้วถางแนวทางที่เรียกกันว่า ภาพยนตร์ความเรียง หรือ essay film และเป็นคนทำหนังที่ได้รับการยกย่องมากที่สุดคนหนึ่งตลอดอายุการทำงานอันยาวนาน
ภาพ: คริส มาร์กเกอร์
ปี ค.ศ. 2021 เป็นปีครบรอบ 100 ปีชาตกาลของ คริส มาร์กเกอร์ (เขาเสียชีวิตในปี 2012 ในวัย 92 ปี) หอภาพยนตร์ โดยการสนับสนุนของ สถานเอกอัคคราชทูตฝรั่งเศส ประจำประเทศไทย และ สถาบันฝรั่งเศส (Institut Français) ร่วมรำลึกถึงคนทำหนังคนสำคัญท่านนี้ด้วยการจัดโปรแกรม Hommage à Chris Marker โดยเริ่มจากหนังสั้นและหนังขนาดกลางของเขา 3 เรื่องในเทศกาลภาพยนตร์สั้นครั้งที่ 25 ได้แก่เรื่อง La Jetée งานไซไฟชิ้นสำคัญจากปี 1962 ที่ทุกวันนี้ยังไม่ล้าสมัย เป็นงานที่ทั้งเยือกเย็นในรูปแบบและปวดร้าวในความรู้สึก ตามมาด้วย Lettre de Sibérie งานจากปี 1957 ที่ทำให้เราเห็นแนวทาง hybrid ที่ผสมผสานทั้งสารคดี บันทึกการเดินทาง และหนังทดลอง เข้าด้วยกันและต่อมาเป็นสไตล์ที่เป็นลายเซ็นของมาร์กเกอร์ เรื่องสุดท้ายในโปรแกรมคือ La Sixième face du Pentagone ภาพยนตร์บันทึกเหตุการณ์การประท้วงต่อต้านสงครามโดยประชาชนครั้งใหญ่ที่กระทรวงกลาโหมของสหรัฐอเมริกาในเดือนตุลาคม ปี 1967 อันเป็นจุดเปลี่ยนที่ทำให้คนอเมริกันเริ่มหันมาไม่เห็นด้วยกับสงครามเวียดนาม ทั้งสามเรื่องนี้จะฉายในวันพฤหัสบดีที่ 23 ธันวาคม เวลา 15.30 น.
นอกจากนี้ โปรแกรมรำลึกถึง คริส มาร์กเกอร์ จะดำเนินต่อไปตั้งแต่เดือนมกราคมถึงมีนาคมของปีหน้า โดยหอภาพยนตร์จะจัดฉายหนังขนาดยาวของเขาอีกสามเรื่อง ได้แก่ Sans Soleil (1982), Level Five (1996) และ A Grin Without a Cat (1998)
คริส มาร์กเกอร์ เกิดเมื่อปี ค.ศ. 1921 เป็นนามปากกาของ คริสเตียน ฟรองซัวส์ บูช-วิลเนิฟ มาร์กเกอร์ไม่ค่อยเปิดเผยรายละเอียดในชีวิตของเขา ไม่ค่อยให้สัมภาษณ์กับสื่อ และไม่ค่อยยอมถูกถ่ายภาพ เขาเคยพูดว่าเขาเกิดที่ประเทศมองโกเลีย แต่เชื่อว่านี่เป็นเพียงการล้อเล่น และจริง ๆ แล้วเขาเกิดที่ชานกรุงปารีส เขาเริ่มใช้นามปากกา คริส มาร์กเกอร์ ในช่วงทศวรรษที่ 1940 (เขาเลือกใช้ชื่อนี้ในการทำงาน เพราะเป็นชื่อที่ออกเสียงได้ทั่ว ๆ ไปในทุกภาษา) เมื่อเริ่มตีพิมพ์บทความและบทกวีลงนิตยสาร หลังจากนั้นจึงเริ่มทำหนังเต็มตัวในปี 1952 กับเรื่อง Olympia 52 ซึ่งเป็นภาพบันทึกมหกรรมกีฬาโอลิมปิกปีดังกล่าวที่กรุงเฮลซิงกิ
ภาพ: ภาพยนตร์เรื่อง La Jetée
หนังที่โด่งดังที่สุดของมาร์กเกอร์คือ La Jetée หนังสั้นที่ประกอบขึ้นด้วยภาพนิ่งและเสียงบรรยาย เล่าถึงความทรงจำของชายคนหนึ่งในโลกอนาคต นี่เป็นหนังที่เป็นต้นแบบของหนังฮอลลีวูดเรื่อง 12 Monkeys ส่วนหนังที่สร้างชื่อให้มาร์กเกอร์อีกเรื่องได้แก่ Sans Soleil ที่จะฉายที่หอภาพยนตร์ในเดือนกุมภาพันธ์ ถือว่าเป็นงานมาสเตอร์พีซของหนังประเภทความเรียงที่ผสมผสานการเดินทาง เสียงบรรยายตัวละครสมมุติ และภาพจากดินแดนห่างไกลที่แทบไม่มีความเกี่ยวข้องกัน ตั้งแต่ไอซ์แลนด์ กิเนีย-บิสโซ และญี่ปุ่น
หนังอีกสองเรื่องของคริส มาร์กเกอร์ ที่หอภาพยนตร์จะจัดฉาย ได้แก่ Level Five ภาพยนตร์สารคดีที่มีส่วนผสมของเรื่องสมมุติ เป็นงานที่แสดงให้เห็นว่ามาร์กเกอร์สนใจเทคโนโลยีวิดีโอและเกมตั้งแต่สื่อใหม่เหล่านี้เพิ่งเริ่มมีบทบาทในสังคม เรื่องสุดท้ายในโปรแกรมคือ A Grin Without a Cat หรือ Le fond de l’air est rouge หนังสำคัญอีกเรื่องที่บันทึกการต่อสู้ของขบวนการเคลื่อนไหวฝ่ายซ้ายในฝรั่งเศสและลาตินอเมริกาในช่วงทศวรรษที่ 1960 และ 70
