เมื่อ 100 ปีก่อน ได้เกิดหน่วยงานภาพยนตร์ของรัฐแห่งแรกในสยามและนับเป็นแห่งแรกแห่งหนึ่งในโลก ชื่อว่า “กองภาพยนตร์เผยแผ่ข่าว กรมรถไฟหลวง”  ก่อตั้งโดย พลเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระกำแพงเพ็ชรอัครโยธิน ผู้บัญชาการกรมรถไฟหลวง และทรงเป็นนักถ่ายภาพยนตร์สมัครเล่นคนสำคัญ รวมทั้งได้เคยเสด็จฯ ทอดพระเนตรกิจการโรงถ่ายภาพยนตร์ที่ฮอลลีวู้ดใน พ.ศ. 2463 

ปี 2465 เริ่มปรากฏหลักฐานว่า กองภาพยนตร์เผยแผ่ข่าว กรมรถไฟหลวง ได้สร้างภาพยนตร์จัดฉายตามโรงภาพยนตร์ ด้วยอุปกรณ์ภาพยนตร์ที่ทันสมัยตั้งแต่กล้องถ่ายภาพยนตร์ ไปจนถึงเครื่องพิมพ์และล้างฟิล์ม ที่สั่งซื้อโดยตรงมาจากฮอลลีวู้ด  และได้ทำหน้าที่ผลิตภาพยนตร์ข่าวและสารคดีเผยแพร่กิจการของหน่วยงานราชการ พระราชกรณียกิจและพระราชพิธีต่าง ๆ  รวมถึงภาพยนตร์ส่งเสริมการท่องเที่ยวสยาม ตลอดจนรับจ้างผลิตภาพยนตร์ให้เอกชนทั่วไป ต่อเนื่องยาวนานนับ 10 ปี จนกระทั่งเกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครองในปี 2475 จึงค่อย ๆ หมดบทบาทลงไป 

พ.ศ. 2524  ขณะที่ โดม สุขวงศ์ กำลังค้นคว้าข้อมูลเพื่อเขียนประวัติศาสตร์ภาพยนตร์ไทย เขาได้ค้นพบกรุฟิล์มภาพยนตร์ของกองภาพยนตร์เผยแผ่ข่าว กรมรถไฟหลวงกว่า 500 ม้วน ถูกเก็บลืมอยู่ในตู้ที่อาคารเก่าโรงพิมพ์รถไฟ ส่งผลให้เกิดการเรียกร้องให้ทางราชการจัดตั้งหอภาพยนตร์เพื่อทำหน้าที่อนุรักษ์ภาพยนตร์ในประเทศไทย ก่อนจะสำเร็จใน พ.ศ. 2527  โดยฟิล์มเหล่านี้ล้วนเป็นผลงานของกองภาพยนตร์เผยแผ่ข่าว ที่หลวงกลการเจนจิต หรือ เภา วสุวัต หัวหน้าช่างถ่ายภาพและภาพยนตร์คนที่ 2 ได้ถ่ายทำไว้ในสมัยรัชกาลที่ 7 และแม้ทั้งหมดจะเป็นเพียงเศษที่ถูกตัดออกมาจากฉบับที่ฉายจริง หรือที่เรียกว่า Outtakes แต่ก็ยังนับได้ว่าคุณค่ามหาศาลต่อการศึกษาประวัติศาสตร์ในด้านต่าง ๆ ของไทย 

ปัจจุบัน ภาพยนตร์ในกรุนี้ ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกภาพยนตร์ของชาติ ทั้ง พระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพรัชกาลที่ 6 พ.ศ. 2469, การเสด็จเลียบเมืองเหนือของรัชกาลที่ 7 พ.ศ. 2470 และสารคดี ชมสยาม พ.ศ. 2473 อย่างไรก็ตาม ยังมีภาพยนตร์อีกจำนวนมากที่ยังไม่ได้รับการพูดถึงหรือเผยแพร่อย่างกว้างขวาง 

เนื่องในวาระครบรอบ 100 ปี กองภาพยนตร์เผยแผ่ข่าว กรมรถไฟหลวง หอภาพยนตร์จึงขอนำบางส่วนของภาพยนตร์ในกรุนี้มาจัดฉายให้ชมบนจอใหญ่ เช่น ภาพ ร.7 เสด็จตรวจโรงงานไฟฟ้ามักกะสัน, งานภูเขาทองและงานแข่งเรือวัดนางชี และอื่น ๆ อีกมากมาย พร้อมสนทนากับ โดม สุขวงศ์, ศรัณย์ ทองปาน และ ชลิดา เอื้อบำรุงจิต 

กิจกรรมจัดขึ้นในวันพฤหัสบดีที่ 16 มิถุนายน 2565 วันคล้ายวันเกิดของหลวงกลการเจนจิต ตั้งแต่เวลา 14.00 น. เป็นต้นไป ณ โรงภาพยนตร์ศาลาศีนิมา หอภาพยนตร์ (องค์การมหาชน) สำรองที่นั่งได้ที่ <<คลิก>>