“เราจะสร้างยานอวกาศ เพราะอยากจะสร้างสิ่งหนึ่งที่แสดงให้เห็นถึง การใช้ชีวิตที่มันเต็มไปด้วยความน่าเบื่อหน่าย”
- อภิชาติพงศ์ วีระเศรษฐกุล จากหนังสือ ชั้นครู ๑ ตัวตนโดยตัวงาน อภิชาติพงศ์ วีระเศรษฐกุล -
โดย ณัฐพล สวัสดี
* ปรับปรุงจากฉบับพิมพ์ครั้งแรกในจดหมายข่าวหอภาพยนตร์ ฉบับที่ 59 กันยายน-ตุลาคม 2563
จากความคิดเริ่มต้นที่อยากจะสร้างยานพาหนะเพื่อจะหนีออกไปจากความน่าเบื่อหน่าย เกิดเป็นยานอวกาศที่เป็นอุปกรณ์ประกอบฉากในวิดีโอจัดวาง (video installation) ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งในโครงการศิลปะขนาดใหญ่ของอภิชาติพงศ์ วีระเศรษฐกุล ผู้กำกับภาพยนตร์คนสำคัญของไทย ในชื่อ Primitive Project หรือชื่อไทย โครงการดึกดำบรรพ์ หรือ โปรเจกต์ดักดาน โดยเนื้อหาและจิตวิญญาณของงานทุกชิ้นในโครงการล้วนผูกโยงกับการค้นคว้าและการเดินทางไปในภาคอีสาน ดินแดนบ้านเกิดที่ยังไม่เคยถูกพูดถึงอย่างจริงจังในหนังของตัวเอง อภิชาติพงศ์เล่าถึงการเดินทางครั้งนี้ว่า
*“ตอนหาข้อมูล ผมเดินทางเลียบแม่น้ำโขงไปยังบ้านเกิด (ขอนแก่น) แล้วหยุดที่ตำบลนาบัว (จุดปะทะระหว่างรัฐบาลกับชาวนาคอมมิวนิสต์ในปี พ.ศ. 2508) ซึ่งผมรู้จักประวัติเพียงผิวเผิน พอตัดสินใจทำหนังที่นี่ ผมก็เริ่มคุยกับชาวบ้านละแวกนั้น ถ่ายวิดีโอและอัดเสียงเก็บไว้จนกลายเป็นข้อมูลก้อนยักษ์ งานของผมพูดถึงความทรงจำเสมอ แต่ผมไม่มีความทรงจำเกี่ยวกับสถานที่นี้เลย นั่นเป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้หนังเรื่องนี้ต่างจากเรื่องก่อน ๆ ผมต้องใช้เวลาสร้างความทรงจำเกี่ยวกับสถานที่นี้และค้นหาอดีตที่คนในพื้นที่กับผมมีร่วมกัน”
ยานอวกาศได้กลายเป็นองค์ประกอบสำคัญของโครงการ ที่นอกจากงานวิดีโอจัดวางแล้วยังประกอบด้วยงานศิลปะสื่อผสมอื่น ๆ อีกนับสิบชิ้น ทั้งหนังสือ ภาพถ่าย มิวสิกวิดีโอ หนังสั้น รวมทั้งภาพยนตร์ขนาดยาวเรื่อง ลุงบุญมีระลึกชาติ (Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives) ที่ถือเป็นงานชิ้นหลัก ซึ่งต่อมาภาพยนตร์เรื่องนี้ได้สร้างประวัติศาสตร์หน้าใหม่ให้กับวงการภาพยนตร์ไทย โดยการไปคว้ารางวัลปาล์มทองคำ (Palme d’Or) รางวัลใหญ่ที่สุดของเทศกาลประกวดภาพยนตร์เมืองคานส์ ประเทศฝรั่งเศส และถือเป็นรางวัลภาพยนตร์ที่มีเกียรติยศมากที่สุดรางวัลหนึ่งของโลกในปี พ.ศ. 2553
ปี พ.ศ. 2555 หอภาพยนตร์มีโอกาสเข้าไปสำรวจหาสิ่งเกี่ยวเนื่องกับโครงการศิลปะนี้ที่หมู่บ้านนาบัว จังหวัดนครพนม จึงได้พบกับยานอวกาศจอดอยู่ในหมู่บ้านในสภาพที่ทรุดโทรมตามกาลเวลา และเกิดความคิดที่จะอนุรักษ์ จนนำมาซึ่งการเข้าไปบูรณะ ซ่อมแซม และทำจำลองยานอวกาศขึ้นมาอีกชุดหนึ่งโดยฝีมือของช่างชุดเดิมที่เคยสร้างยานเพื่อนำมาจัดแสดงที่หอภาพยนตร์ และในวาระครบรอบ 10 ปีของ ลุงบุญมีฯ และ Primitive หอภาพยนตร์ได้ดำเนินการตกแต่งพื้นที่บริเวณโถงชั้น 2 ต่อเนื่องชั้น 3 ของอาคารสรรพสาตรศุภกิจ ซึ่งเป็นจุดจอดยาน ให้เป็นนิทรรศการ “ยานอวกาศแห่งบ้านนาบัว” โดยนิทรรศการจะแบ่งเป็นสองส่วนหลัก
