ความยาว 117 นาที

ฟิล์ม 16 มม. /สี / พากย์

บริษัทสร้าง เอส. อาร์. ฟิล์ม

ผู้อำนวยการสร้าง จำนงค์ ไรวา

ผู้กำกับ วสันต์ สุนทรปักษิน

ผู้แสดง เสถียร ธรรมเจริญ, ระเบียบ อาชนะโยธิน, ประภาพรรณ นาคทอง, เจิม ปั้นอำไพ,

จำนง คุณะดิลก, สมชาย สามิภักดิ์, สมศักดิ์ วีระเทวิน, ทัศนีย์ ชูวัสวัต, ดอกดิน กัญญามาลย์,

เจริญ แสงสุวรรณ, จิตรกร สุนทรปักษิน, ศริณทิพย์ ศิริวรรณ, นวลจันทร์ วรรณวีรากร

เศรษฐีอนาถา เป็นภาพยนตร์ไทยซึ่งตัวเองเป็นหลักหมายในประวัติศาสตร์ เพราะเป็นภาพยนตร์ไทยที่ได้รับรางวัลภาพยนตร์ยอดเยี่ยม จากการประกวดภาพยนตร์ระดับชาติครั้งแรกของประเทศไทย คือ การประกวดภาพยนตร์รางวัลตุ๊กตาทอง ซึ่งจัดโดยสมาคมหอการค้ากรุงเทพ เมื่อ พ.ศ. 2500 กล่าวได้ว่า เป็นภาพยนตร์ที่ได้รับการตัดสินว่าเป็นภาพยนตร์ไทยที่ดีที่สุดครั้งแรกในประวัติศาสตร์ภาพยนตร์ไทย และเป็นภาพยนตร์ที่ดีที่สุดประจำปี พ.ศ. 2500 นอกจากนั้นยังได้รางวัลตุ๊กตาทองสำหรับผู้แสดงประกอบชายยอดเยี่ยม คือ เจิม ปั้นอำไพ ภาพยนตร์สร้างโดย เอส. อาร์ ฟิล์ม ซึ่งหมายถึง นายสุริยน ไรวา นักการค้าและนักอุตสาหกรรม คนสำคัญที่สุดคนหนึ่งในยุคสมัยนั้น ซึ่งมิได้เป็นนักสร้างภาพยนตร์อาชีพ แต่ผู้สร้างภาพยนตร์ตัวจริง ขาดแคลนทุน จึงขอการสนับสนุนจาก นายสุริยน ไรวา เศรษฐีอนาถา สร้างจากนิยายเรื่องเดียวกัน ของ สันต์ เทวรักษ์ ซึ่งตีพิมพ์เป็นเล่มจำหน่ายเมื่อปี พ.ศ. 2498 และทำเป็นภาพยนตร์ออกฉายในปี พ.ศ. 2499 กำกับการแสดงโดย วสันต์ สุนทรปักษิน นักแสดงละครเวที ซึ่งก้าวขึ้นมาเป็นนักแสดงและกำกับภาพยนตร์ (ซึ่งการประกวดภาพยนตร์รางวัลตุ๊กตาทองครั้งแรกนี้ วสันต์ สุทรปักษินได้รับรางวัลกำกับการแสดงยอดเยี่ยมจากเรื่อง เศรษฐีอนาถา ดำเนินเรื่องราวของนายจอน บางคอแหลม พนักงานบำรุงรักษารถไฟ ขี้เมา ซึ่งวันหนึ่งขณะทำงานหยอดน้ำมันหล่อลื่นหัวรถจักรและตู้รถไฟ ได้พบกับ ประพนธ์ ธนพิทักษ์ ผู้โดยสารหนุ่มมหาเศรษฐีซึ่งอกหักเพราะ กันทิมา ช่างตัดเสื้อ สาวผู้ยากจนไม่รับรักเขาเพราะเขาเป็นเศรษฐี ประพนธ์จึงเป็นเศรษฐีอนาถา เพราะไร้รักประพนธ์เกิดคุยถูกคอกับนายจอนขี้เมา ซึ่งคอยแต่พูดว่าคนเป็นเศรษฐีคงจะมีความสุขเหลือล้น ประพนธ์นึกสนุกจึงเสนอให้เงินนายจอนสิบล้านบาทเพื่อให้ลองเป็นเศรษฐีดูสักทีแต่มีข้อแม้ว่าต้องใช้เงินให้หมดภายในหนึ่งปีโดยประพนธ์ไม่รู้ระแคะระคายว่า แท้จริงแล้ว นายจอนคือบิดาของกันทิมา ช่างตัดเสื้อสาวที่ตนหมายปอง แต่กันทิมารู้ จึงยิ่งเกลียดประพนธ์ เพราะเห็นว่าประพนธ์หมายจะใช้เงินซื้อตัวเธอ ที่สุดนายจอนพบว่าการเป็นมหาเศรษฐีหาจำเป็นว่าจะต้องมีความสุขล้นพ้นไม่ แต่เขาก็กลายเป็นคนกลาง คลายปมให้กันทิมายอมรักประพนธ์ได้ นายจอนเศรษฐีอนาถาตัวจริงจึงไม่อนาถาน่าสังเกตว่า นายจอน บางคอแหลม คือตัวละครนำหรือตัวเอกของเรื่อง แต่ด้วยเหตุที่วงการภาพยนตร์ไทยในกาลสมัยนั้น ยังยึดติดว่า พระเอกต้องเป็นคนดี คนงาม และต้องได้กับนางเอก จึงมองว่าจอน บางคอแหลมไม่ใช่พระเอก ดังนั้นจึงเป็นตัวประกอบ บทนี้แสดงโดยนายเจิม ปั้นอำไพ ซึ่งมิได้เป็นนักแสดงอาชีพและไม่เคยแสดงอะไรมาก่อน แต่แกเป็นช่างไฟฟ้าประจำโรงภาพยนตร์ศาลาเฉลิมไทย ผู้กำกับเห็นบุคลิกท่าทางและหน้าตาเหมาะสมเป็นนายจอน จึงเลือกมาเป็นตัวแสดง แล้วนายเจิมก็ชนะนักแสดงคนอื่น ๆ ได้รางวัลผู้แสดงประกอบยอดเยี่ยม ซึ่งก็เป็นประวัติการณ์ เพราะเป็นคนแรกในประวัติศาสตร์ภาพยนตร์ไทยเศรษฐีอนาถา จึงมีคุณค่าในฐานะหลักหมายสำคัญในประวัติศาสตร์ภาพยนตร์ของชาติ